Maskers bewogen
essay/recensie Frederique van Domburg
Het boek 'Maskers Bewogen' las ik met veel plezier. Het beschrijft een onderzoek dat emoties beschouwt als een gegeven om over te filosoferen en vanuit te creëren. Het gezicht is gekozen als een klein verkenningsgebied, 'als een landschap', aldus Sjoerd. Het (boek) overziet dit landschap en staat er ongewoon lang bij stil. Dit stilstaan maakt concreet, het stilstaan wordt ook letterlijk: De emoties worden in materie vastgelegd. Er wordt afstand genomen van een gegeven om er vervolgens op in te zoomen en het te bestuderen in z'n nuances, dit geeft het onderzoek intensiteit. Het boek biedt handvatten om met zelfgemaakte emotiemaskers aan het spelen te gaan.
Zoals in de inleiding staat, is het onderzoek niet eindig en ik merk dat ik zo in gedachten oneindig het idee verken.
Het is denk ik bedoelt voor mensen die zich al met theater bezig houden of tenminste met creëren, het zou een handboek voor studenten kunnen zijn tijdens lessen bewegingstechniek en fysiek spel. Het is minder toegankelijk voor iemand die in het theater nieuw is.
Het boek komt mij voor als een verzameling van opgedane kennis die bestaat uit observaties van het mens zijn buiten en binnen het theater. Het bevat inzichten over wat emoties zijn. Het bevat inzichten over de werking bewegingstheater en hoe die werking van toepassing kan zijn op het gebruik van emotiemaskers. Bewegingsspel in het theater wordt op een poëtische/filosofische manier benaderd, met de wens een universele kracht uit te dragen.
De drijfveer om het onderzoek te beginnen is verwondering over het uit wetenschappelijk onderzoek gebleken gegeven dat er zich 21 verschillende emoties uitdrukken in een gezicht.
Waaronder ook combinaties van verschillende emoties in één uitdrukking, een samenkomst van tegenstellingen. Verwondering over een gegeven was het beginpunt. Waarschijnlijk omdat Sjoerd een kunstenaar en mimespeler is, ontstond het verlangen om het gegeven levend te maken, in beweging te zetten en het een ruimtelijke vorm (een jas) aan te meten. Het artikel in de krant was de inspiratiebron voor verschillende mensen om het gegeven emoties te onderzoeken en er maskers van te maken. Nu kan het gegeven als een jas worden aangetrokken en ermee gespeeld worden in het theater.
Sjoerd heeft zich afgevraagd of zijn emotiemaskers een toevoeging zouden kunnen worden voor het spectrum aan maskers dat al bestaat. Hij heeft met verschillende mensen een onderzoek opgestart.
'Het gezicht is een gedicht' - Stilstaan
Het boek laat je letterlijk en figuurlijk en lang stilstaan bij emoties.
Ten eerste staat het stil bij emoties die je dagelijks om je heen op gezichten ziet en die je op je eigen gezicht voorbij voelt trekken. Het staat stil bij het feit dat onze beleving van elkaar gebaseerd is op het bekijken van elkaars gezichten. Dat wij elkaar via onze gezichten kennen of, hoe we probéren elkaar te kennen en áchter het gezicht proberen te zien. Hoe gezichten gedichten zijn, aldus Sjoerd, omdat je ze kunt lezen en het niet om de woorden gaat, maar om een samenhang en verzameling van trekkingen en de korte stilstand nu en dan waarin je het gevoel/de binnenwereld tracht te lezen.
De korte stilstand van emotie op een gezicht is in een emotiemasker oneindig uitgerekt.
Het is één momentopname in materie uitgedrukt.
Fascinerend is de manier waarop de onderzoekers te werk gingen om de precieze emotie-uitdrukking in een tekening te vangen. Zij hebben de spiertrekkingen in een gezicht per emotie onderzocht en die tot essentiële lijnen, openingen, vlakken en heuvels teruggebracht. Er zijn drie maskerseries gemaakt met de bedoeling om steeds door te ontwikkelen, er werd gestreefd naar een zo kernachtig mogelijke uitdrukking, het realistische te overstijgen om zo een universeel kracht uit te kunnen dragen in theaterspel. De laatste serie heeft daardoor bijna een buitenaardse uitstraling gekregen.
En wat gebeurt er in het theaterspel?
De stilstand 'inspireert' het lichaam om de emotie te leren kennen, te onderzoeken en als het ware uit te diepen in zijn mogelijkheden. Uit de observaties van studenten blijkt dat één emotie-uitdrukking vele verschillende associaties oproept. Misschien is het alsof het masker zoiets als een woord is dat je aantrekt en je door middel van onderzoek in spel iedere letter in het woord tegenkomt. Omdat de gedaante van het masker bestaat uit bobbelende materie, speelt het licht óók mee, zodra het masker in en door de ruimte beweegt. Het zet de fantasie, de verbeeldingskracht van het publiek in werking. De emotie op het masker staat stil, het lichaam beweegt en doordat het lichaam beweegt, beweegt de emotie in de verbeelding van de toeschouwer.
Verschillende
NU's in één NUessay/recensie Frederique van Domburg
Het boek 'Maskers Bewogen' las ik met veel plezier. Het beschrijft een onderzoek dat emoties beschouwt als een gegeven om over te filosoferen en vanuit te creëren. Het gezicht is gekozen als een klein verkenningsgebied, 'als een landschap', aldus Sjoerd. Het (boek) overziet dit landschap en staat er ongewoon lang bij stil. Dit stilstaan maakt concreet, het stilstaan wordt ook letterlijk: De emoties worden in materie vastgelegd. Er wordt afstand genomen van een gegeven om er vervolgens op in te zoomen en het te bestuderen in z'n nuances, dit geeft het onderzoek intensiteit. Het boek biedt handvatten om met zelfgemaakte emotiemaskers aan het spelen te gaan.
Zoals in de inleiding staat, is het onderzoek niet eindig en ik merk dat ik zo in gedachten oneindig het idee verken.
Het is denk ik bedoelt voor mensen die zich al met theater bezig houden of tenminste met creëren, het zou een handboek voor studenten kunnen zijn tijdens lessen bewegingstechniek en fysiek spel. Het is minder toegankelijk voor iemand die in het theater nieuw is.
Het boek komt mij voor als een verzameling van opgedane kennis die bestaat uit observaties van het mens zijn buiten en binnen het theater. Het bevat inzichten over wat emoties zijn. Het bevat inzichten over de werking bewegingstheater en hoe die werking van toepassing kan zijn op het gebruik van emotiemaskers. Bewegingsspel in het theater wordt op een poëtische/filosofische manier benaderd, met de wens een universele kracht uit te dragen.
De drijfveer om het onderzoek te beginnen is verwondering over het uit wetenschappelijk onderzoek gebleken gegeven dat er zich 21 verschillende emoties uitdrukken in een gezicht.
Waaronder ook combinaties van verschillende emoties in één uitdrukking, een samenkomst van tegenstellingen. Verwondering over een gegeven was het beginpunt. Waarschijnlijk omdat Sjoerd een kunstenaar en mimespeler is, ontstond het verlangen om het gegeven levend te maken, in beweging te zetten en het een ruimtelijke vorm (een jas) aan te meten. Het artikel in de krant was de inspiratiebron voor verschillende mensen om het gegeven emoties te onderzoeken en er maskers van te maken. Nu kan het gegeven als een jas worden aangetrokken en ermee gespeeld worden in het theater.
Sjoerd heeft zich afgevraagd of zijn emotiemaskers een toevoeging zouden kunnen worden voor het spectrum aan maskers dat al bestaat. Hij heeft met verschillende mensen een onderzoek opgestart.
'Het gezicht is een gedicht' - Stilstaan
Het boek laat je letterlijk en figuurlijk en lang stilstaan bij emoties.
Ten eerste staat het stil bij emoties die je dagelijks om je heen op gezichten ziet en die je op je eigen gezicht voorbij voelt trekken. Het staat stil bij het feit dat onze beleving van elkaar gebaseerd is op het bekijken van elkaars gezichten. Dat wij elkaar via onze gezichten kennen of, hoe we probéren elkaar te kennen en áchter het gezicht proberen te zien. Hoe gezichten gedichten zijn, aldus Sjoerd, omdat je ze kunt lezen en het niet om de woorden gaat, maar om een samenhang en verzameling van trekkingen en de korte stilstand nu en dan waarin je het gevoel/de binnenwereld tracht te lezen.
De korte stilstand van emotie op een gezicht is in een emotiemasker oneindig uitgerekt.
Het is één momentopname in materie uitgedrukt.
Fascinerend is de manier waarop de onderzoekers te werk gingen om de precieze emotie-uitdrukking in een tekening te vangen. Zij hebben de spiertrekkingen in een gezicht per emotie onderzocht en die tot essentiële lijnen, openingen, vlakken en heuvels teruggebracht. Er zijn drie maskerseries gemaakt met de bedoeling om steeds door te ontwikkelen, er werd gestreefd naar een zo kernachtig mogelijke uitdrukking, het realistische te overstijgen om zo een universeel kracht uit te kunnen dragen in theaterspel. De laatste serie heeft daardoor bijna een buitenaardse uitstraling gekregen.
En wat gebeurt er in het theaterspel?
De stilstand 'inspireert' het lichaam om de emotie te leren kennen, te onderzoeken en als het ware uit te diepen in zijn mogelijkheden. Uit de observaties van studenten blijkt dat één emotie-uitdrukking vele verschillende associaties oproept. Misschien is het alsof het masker zoiets als een woord is dat je aantrekt en je door middel van onderzoek in spel iedere letter in het woord tegenkomt. Omdat de gedaante van het masker bestaat uit bobbelende materie, speelt het licht óók mee, zodra het masker in en door de ruimte beweegt. Het zet de fantasie, de verbeeldingskracht van het publiek in werking. De emotie op het masker staat stil, het lichaam beweegt en doordat het lichaam beweegt, beweegt de emotie in de verbeelding van de toeschouwer.
De speler werkt eigenlijk buitenstebinnen. Normaal gesproken bekijk je iets, je neemt iets waar dat een emotie oproept. Nu bekijkt de speler de emotie en werkt vanuit beelden en dynamiek die de emotie in hem oproept. Daarbij kijkt hij zowel naar het gevoel en de verhalen die de emotiemaskers in hem oproepen, als naar wat de feitelijke afdruk in het materiaal en daar de structuur. Dit laatste wordt gedaan om tot abstracter spel te komen, dat een toeschouwer kan openen voor diepere/andere lagen aan associaties (universele laag?).
Omdat de buitenkant in het gezicht bevroren en uitgerekt is, is er tijd voor de rest van het lichaam om de binnenwereld te onderzoeken en uit te drukken. En misschien dat het de binnenwereld is die raakt aan 'het universele' waar we in het theater naar op zoek zijn. Het ongrijpbare, omdat de emoties zich in het dagelijks leven heel snel afwisselen, gestuurd door het denken dat telkens bijstuurt en corrigeert. Zó snel dat je niet bij een NU kan stilstaan.
- Citaat: 'Twee maskers of meer als een masker bij elkaar als sculptuur, werkt. Het is hier ook vooral het visueel aspect: de illusie van de ontmoeting, 'het leven samen', wordt groter en betekenisvoller als de ruimte kleiner is.'
Hieruit begrijp ik dat het idee van de emotiemaskers en het spel ermee misschien de potentie heeft om een universele kracht uit te dragen omdat ze bestaan uit zoveel verschillende kleuren binnen één regenboog, die we allemáál herkennen als publiek. Om er meerdere naast elkaar te zien bestaan in hetzelfde moment, allerlei verschillende NU's in één NU, dat moet een interessante gewaarwording zijn.
Werken vanuit krachten
De ontworpen afspraken, de gekozen ingang voor een werkmethode rond om het spel met de emotiemaskers baseren zich op principes zoals dynamiek, transformatie, tegenkracht en intensiteit. Wat ik prettig vind aan zulke principes is dat ze op alles van toepassing zijn en niet alleen de verschillende kunstuitingen met elkaar verbinden, ook in de natuur vind je deze principes terug en daarom zijn de mogelijkheden onuitputtelijk en de verscheidenheid aan uitkomsten oneindig.
Het 'heiligbeen' is in het lichaam het punt waar alle bewegingen vandaan komen en weer terug in samenkomen, waar 'godenbogen' (het buigen en verlengen van armen en benen) ontspringen. Ik word me bewust van een veld van bewegingsmogelijkheden, geconcentreerd in één punt. En ik word me bewust van een veld aan spelmogelijkheden, gebaseerd op steunpilaren zoals principes. Zo zoomt het boek in en uit, van verzamelpunt naar verzamelpunt. Van klein (gezicht) naar groot (lichaam in de ruimte) en terug (heiligbeen).
Conclusie
Het boek beschrijft het onderzoek zorgvuldig en stap voor stap. Het is een vol boek, het bevat veel informatie. Concrete inzichten en handvatten, voorbeelden uit de theatergeschiedenis wisselen zich af met poëzie/metaforen, waardoor het boek talig ook mooi is en waar de passie door heen spreekt, op deze momenten genoot ik het meest. Het boek is betrouwbaar, omdat er uit meerde bronnen is geput, het laat mensen uit verschillende vakgebieden aan het woord, wiens beschouwingen mee worden genomen in de verder te nemen stappen.
Het bevat overtuigingen, gebaseerd op jaren van observatie binnen het bewegingstheater, zoals bepaalde afspraken die werden 'ontworpen' rondom het spel met de emotiemaskers. Afspraken die maken dat spelers niet snel vanuit het hoofd het lichaam zullen kunnen controleren en in plaats daarvan aanzetten om impulsen te volgen waarvan nog niet duidelijk is waar het heen leidt. Hoewel ik het nauwkeurige onderzoek naar de spiertrekkingen bewonder en het gaaf vind dat alle AU's in het boek staan, neem ik het niet allemaal in me op en heb ik het als een register beschouwd. Het boek eindigt met woorden van studenten die met de 21 emotie-maskers op de vloer hebben gewerkt en elkaars spel hebben geobserveerd. De observaties van studenten nam ik ook niet volledig in me op, ze waren kleurrijk en fantasierijk en knap. Ze bestonden uit flarden van associaties, waartussen ik steeds schakelde en ik heb daar wat globaler gelezen.
Het boek vertelt over een onderzoek op het gebied van theater, maar spreekt hierover op een manier die andere gebieden erbij betrekt en oproept: Het lichaam als klavier, het gezicht als gedicht, het masker als een huid, persoonlijke ruimte als cocon, lichamen samen als sculptuur.
Dit is er bijzonder aan, het is rijk aan zulke overlappingen en zelf ben ik daar dol op. Daarnaast is het gevuld van technische inzichten in principes binnen het bewegingsspel, die door Sjoerd zo volledig worden begrepen en zo compact worden beschreven dat ik als lezer moet werken ze bij te houden en in me op te nemen. Ik hoop en denk dat het zo is dat het boek gelezen wordt door gespecialiseerde mensen in bewegingsspel, die het op waarde schatten, het waarderen.
Wat ik waardeer aan het onderzoek is dat het een idee is dat vanuit verwondering is ontstaan, het daarop steunt en weer op terug zal vallen, het heeft niet zozeer een functie, de functie is het zich verwonderen over het leven. En de manier waarop het leven, al wat leeft, steeds in wisselwerking is met een buiten en een binnenwereld en zo door en door transformeert.
Dit in het theater, in de kunst laten bestaan. De verwondering vanzelfsprekend maken, letterlijk een gegeven laten spreken.
Frederique VAN Domburg
