Onderzoek naar emotie uitdrukkingen en maskers voor fysiek theater
De eerste hoofdstukken staan on line
om een indruk van het boek te geven. ZIE http://maskeronderzoeksjoerdschwibettus.blogspot.nl/MASKERS BEWOGEN - is 100 pg. format 21 x 21, met dikke kaft in full color. Gebonden en geplakt. QR codes in het boek geven onmiddelijk verbinding via mobiele scan met historisch beeld en filmmateriaal. Het boek is te koop ad euro 15.00: walkingfaces@gmail.com en het wordt thuisgestuurd.
MASKERS BEWOGEN Video verslag
van de presentatie avond op 1 oktober is te vinden via de link.Sjoerd Schwibettus onderzocht universele emoties in relatie tot het gebruik van maskers in fysiek spel. Naast historisch onderzoek en de werkzaamheid in de hedendaagse onderwijspraktijk, ontwikkelde hij 3 series nieuwe maskers. Een nieuwe ‘familiegroep’, die voortgaat op de traditie van maskersfamilies uit de Commedia dell’Arte, Sartori en Jacques Lecoq.
De aanleiding voor het onderzoek was een artikel in de Volkskrant: 'Menselijk gezicht laat 21 emoties zien'. Een grap - dacht Schwibettus, want gepubliceerd op 1 april. Het bericht baseerde zich op de publicatie 'Compound facial expressions of emotion' van Shichuan Du, Yong Tao, and Aleix M. Martinez, van het Center for Cognitive and Brain Sciences, The Ohio State University (2013).
Schwibettus werkte met professionals uit het veld en studenten in zijn onderzoek. Met studenten toetste hij de werkzaamheid van de maskers en de wisselwerking met het fysiek theater. Schwibettus werkte samen met beeldend kunstenaars, artsen Emmy Chau en Datus Voorhorst en masker maker Frans Krom. Met het onderzoek en het boek MASKERS BEWOGEN geeft Schwibettus een nieuwe impuls aan het vak. Hij zet de autonome kwaliteit van het masker spel centraal.
ZIE VOOR MEER INFORMATIE EN CONTACT
BLOGSPOTMASKERONDERZOEKSJOERDSCHWIBETTUS
http://maskeronderzoeksjoerdschwibettus.blogspot.nl/
WalkingFaces maakt lijfelijke poezie. De video films zijn origineel en van eigen origine. De documentaires zijn weergaven van live performances. WalkingFaces is van Sjoerd Schwibettus en omvat naast actuele films, documenten vanaf jaren 70 op mime - dans theater en installaties en performances.
MASKERS BEWOGEN wordt als GUARD project, ondersteund door ArtEZ Arnhem, theaterfaculteit. Hogeschool v d Kunsten Arnhem werkt hierin samen met WalkingFaces.nl.
filmbeelden nu-Sjoerd Schwibettus (klik de link voor groot beeld)
publicatie filmbeelden zijn onder copyright stichting uppercut - sjoerd schwibettus. Filmbeelden mogen niet door derden worden gebruikt.
publicatie en programma van 1 oktober worden op deze site weergegeven begin september 2015
bij interesse is publicatie tegen vergoeding beschikbaar op aanvraag: uitgeverij Schwibettus, sjoedschwibettus@gmail.com
1 oktober nav de presentatie avond/symposium.
De eerste hoofdstukken staan hier on line om een indruk van het boek te geven.
MASKERS BEWOGEN - is 100 pg. format 21 x 21, met dikke kaft in full color. Gebonden en geplakt. QR codes in het boek geven onmiddelijk verbinding via mobiele scan met historisch beeld en filmmateriaal.
MASKERS BEWOGEN Video verslag
2. 'jantje lacht jantje huilt'
Prachtige uitdrukking! Een wispelturig mens die snel van humeur wijzigt.
Wisselen we snel van emotie? En hoe laten we dit zien? Onze taal kent vele gezegden, waarin de emotie uitdrukking wordt gevangen: 'de haren rijzen je ten berge', 'uitpuilende ogen', 'je neus ophalen', 'rood uitslaan van woede', 'je ogen neerslaan', 'je nekharen die overeind staan', 'het schaamrood stijgt je naar de kaken' , 'kippenvel krijgen', 'met de mond vol tanden staan', 'de kriebels krijgen', 'van schrik staan je haren rechtovereind'. Naast lachen en huilen liggen vele emoties, die ons helpen ons gedrag en onze communicatie aan te sturen. Maar wat is een emotie eigenlijk? universele emoties
Niet lang geleden (60 en 70 er jaren) was de overtuiging gemeengoed dat emoties cultuurbepaald werden. Gebaren en gelaatsuitdrukkingen werden lang gezien als sociaal aangeleerd. Uit Darwin’s onderzoeken van 100 jaar geleden blijkt dat de emotie uitdrukkingen niet sociaal bepaald zijn, maar juist universeel gegeven. Zijn onderzoek en publicatie dateert van 1872 'The expression of emotions in man and animals'
De nieuwste uitgave hiervan is van 2009 ter ere van het gedenkwaardige Darwin jaar (200jaar sedert geboortejaar) uitgegeven. Paul Ekman heeft deze uitgave veel van commentaar voorzien en zo aan deze nieuw editie een extra dimensie gegeven. Paul Ekman beschrijft in deze commentaren veel van zijn eigen onderzoek naar emotie en hoe deze emotie uitdrukkingen in de context moeten worden geplaatst.
Hij verhaalt onder meer dat er in elke cultuur uitingsregels zijn die verschillen in hoe de emotie expressie moet beheerst worden en hoe deze te reguleren.
Het is bijv. bij een verloren wedstrijd immers 'not done' om je verlies niet sportief te nemen en moet de winnaar blij gefeliciteerd worden.
Ook zien we grote verschillen in bijv. Oost en West: Aziatische mensen kijken anders naar een gezicht en letten veelal meer op de neusgedeelte, in het Westen kijkt men meer afwisselend naar ogen en mond. (http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0029714)
2.1 in de wachtkamer
Vraag je iemand waar hij bij iemand anders naar kijkt dan zal het antwoord meestal zijn dat hij of zij de ander natuurlijk in de ogen kijkt. Het is beleefd en drukt oprechtheid uit. Je wilt mogelijk zo ook aangeven de reactie van iemand te willen zien. Je wilt de ander laten spreken, je wilt (nader) kennis maken of je wilt domineren. Met oogcontact kun je iemand erbij laten horen. Aanhoudend oogcontact wordt in veel Aziatische en Afrikaanse culturen als onbeleefd ervaren.
Maar wat we vooral met het antwoord uit de weg gaan is dat ook naar andere delen van het lichaam (willen)kijken.
In het fysiek theater en met name de mime gebruiken we dit en is dit een veel gebruikte idee voor theaterspel.
We spelen een scene in de wachtkamer: ieder komt om beurten binnen en niemand kent elkaar. Dit is spannend. Waar mogen we kijken, zonder dat we de ander voor zijn of haar hoofd stoten. We groeten en nemen daar ook de regels voor uitingen van gebaar en emotie in acht. Niet te veel, niet te weinig. Gepaste afstandelijkheid, geen intieme benadering, geen ogen die onderzoekend het lichaam aftasten.
Het is een gespeelde scene en in het theater of in een boek is het veilig. Immers het is fictie.
Het spel kan op verschillende manieren gespeeld worden: grotesk, slapstick, klein ingetogen naturel enz. Het kan natuurlijk ook met tekst of met uitdrukkelijk alleen met fysiek, zodat gezicht, de gebaren en de lichaamstaal automatisch meer gaan doen. De stijl of de vorm waarin doet er nu even niet toe, het gaat om het perspectief.
We zien waarschijnlijk veel heen en weer kijken, ogen die van punt naar punt schieten, een aanwezigheid die telkens wil reiken naar de ander maar ook weer terug in zijn eigen cocon.
we zien waarschijnlijk onhandige gebaren, waar laat ik mijn handen, waar doe ik mijn ogen, hoe netjes rechtop of wijdbeens en wat zal die ander wel niet denken?
We zien waarschijnlijk ook dat de afstand zo groot mogelijk wordt gehouden, tenzij het niet anders kan, zal degene die binnenkomt niet naast degeen die er al is, gaan zitten. De verste stoel daarvandaan is de beste eerste optie. zodat ieder in zijn eigen persoonlijke ruimte kan blijven.
De begroetingsruimte - afstand tot elkaar - is overal anders. De persoonlijke ruimte is ook in elke cultuur anders. In de ogen kijken wordt in veel landen als onbeleefd beschouwd.
Ook is elke begroeting een feest van studie. Hoe komen we eigenlijk aan die 3 kussen op de wang in Nederland? En waarom is de Amerikaan zo overdreven joviaal in zijn begroeting en doet hij of zij net alsof je al jaren vrienden bent?
Ik ben een theatermaker, mimespeler en danser en ben daardoor sterk geïnteresseerd in menselijk gedrag. Ik observeer nadrukkelijk om dit te vangen in een weerspiegelend medium en om de wereld een beetje te kantelen en de kijker een ervaring mee te geven die hem raakt en bevrijdt.
Ik maak gebruik van al die tekens die we gebruiken in onze expressie. Ik sta stil bij de kracht van verwondering en de dynamiek van onze mensenwereld.
Het vangen van de ongeschreven regels, het gedrag dat een taboe inhoudt, de verboden handelingen,
het laten zien van wat ieder wil maar niet mag, het blootleggen van een dieperliggend verlangen, angst, verwondering enz., het onderhuids gevoel, het onaangepaste, het aan de kaak stellen van macht en onmacht, de underdog en de menselijkheid, de sub teksten (al wat onder het oppervlak ligt en niet openlijk wordt gezegd), het dilemma van de mens in zijn eigen handelen, al dat heeft de theatermaker oog voor als hij of zij vanuit observatie worstelt met zijn vertaling in het theatermedium.
Dit geldt evengoed voor andere kunstdisciplines.
We hopen zo dat we een beetje achter de realiteit kunnen kijken en in contact komen met een ander perspectief van waaruit we ons kunnen verwonderen en waarderen.
2.2 menselijk gezicht laat 21 emoties zien
Het raakte me in het dieptst van mijn wezen toen ik het artikeltje in de Volkskrant las: 'Menselijk gezicht laat 21 emoties zien'. Een grap - dacht ik, want gepubliceerd op 1 april.
Het berichtje baseerde zich op de publicatie 'Compound facial expressions of emotion' van Shichuan Du, Yong Tao, and Aleix M. Martinez
heb je nog meer dan blij, verdriet, verbaasd, angst, woede, walging?
Tot nog toe kwam ik niet verder dan een paar emoties als ik er even bij stil stond. Ook als ik anderen er naar vroeg in de praktijk bleef het na 4 of 5 emoties steken. Vooral bij masker spel en grotesk clownsspel moet je als theatermaker toch wel wat verder kijken.
Tot nog toe ben ik weliswaar een vakman in fysieke expressie, maskerspel, beweging en dans, maar wat weet ik eigenlijk van emoties? En hoe kunnen er zoveel emoties – emotie uitdrukkingen zijn en ook als universeel gelden.
Hoe zijn maskermakers, maskerspelers, fysieke theater mensen hier mee omgegaan. Hoe worden maskers eigenlijk gemaakt? Op grond van inzicht in emotie en uitdrukking dacht ik en zou dat niet fundamenteel worden gewijzigd op grond van dit actuele inzicht dat er 21 universeel herkenbare emoties zijn?
Heb je nog meer dan verdriet, angst, vreugde, verwondering, woede, afschuw?
21 emotie uitdrukkingen in maskers
Met het artikel in de krant kwam het eerste idee: Ik wilde de 21 emoties meteen zelf uitproberen. Ik wilde ze ook op de theatervloer beproeven.
Later toen ik de publicatie helemaal las en herlas werd de interesse steeds groter en stelde ik me voor de gesignaleerde universele emotie uitdrukkingen in maskers vast te leggen. Om deze dan ook in het fysieke spel op de theatervloer uit te proberen. Zouden die 'emoties maskers' het spel anders maken en zouden die maskers een groter bereik hebben? Met verschillende beeldende- en fysieke theaterkunstenaars deelde ik dit idee en er ontstond een volgend plan:
- Maskers ontwerpen van 21 emoties uitdrukkingen. De inzichten die zijn beschreven in het onderzoek naar gelaatsuitdrukkingen worden hiervoor gebruikt. Met name de beschreven FACS en AU's die de spiertrekkingen beschrijven en zo de (vastgezette) uitdrukking bepalen worden hiervoor als uitgangspunt gebruikt.
- Maskers van de 21 emotie uitdrukkingen worden op de theatervloer uitgeprobeerd.
Er wordt zonder naamgeving observatie gedaan en vastgelegd, er worden kleine spelimprovisaties en etudes(kleine fysieke scene) benoemd en vastgelegd.
Een nieuwe serie maskers op grond van 21 universele emoties kan een groter bereik opleveren voor acteurstraining en het fysieke theaterspel. Immers: De emotie uitdrukkingen die kunnen worden ingezet zijn door de onderscheiding en het universele herkenbare plotsklaps veel meer: ze geven een groot palet aan en zijn genuanceerd door de samenstelling van onderlinge tegenstellingen en worsteling.
Een groter bereik betekent ook een grotere gelaagdheid in het spel, een genuanceerder spel met meer mogelijkheden tot verandering en betekenis, een grotere bandbreedte in transformatie en tegengestelde kanten. Ook geeft het een nieuw kijken naar maskers en hun fysieke spel.
Sjoerd Schwibettus - mimespeler, danser, beeldend kunstenaar, docent - theatermaker ArtEZ
Datus Voorhorst - arts, genetisch radioloog, beeldend kunstenaar
Kjell Weewer - beeldend kunstenaar, graficus en kok.
Emmy Chau - arts, anatomiedocent en beeldend kunstenaar
Kirsten Prop - fysiek acteur, maskerspeler, theatermaker, docent theatermaker ArtEZ
Frans Krom - theatermaskermaker, docent theater.
Ons masker onderzoek baseert zich op de bevindingen van uit wetenschappelijke publicatie in
Proceedings of the National Academy of Sciences
'Compound facial expressions of emotion'
door: Shichuan Du, Yong Tao, and Aleix M. Martinez –
Department of Electrical and Computer Engineering, and Center for Cognitive and Brain Sciences, The Ohio State University, Columbus, OH 43210.
Met hen hebben we contact gelegd en er is afgesproken de inzichten met elkaar te delen. De onderzoeksresultaten mogen over en weer in publicatie worden gebruikt voor onderzoeksdoeleinden.
2.4 filmbeelden jan bronk
In het najaar 2014 bezoek ik samen met Kjell Weewer de Vrije Universiteit Amsterdam.
Terwijl we studeerden op aangezicht-spiertrekkingen, eerste masker ontwerpen, kwamen er vanuit de jaren '70 weer herinneringen terug en zag ik oud docent Jan Bronk met wit geschminkt gezicht en anatomische spiertekeningen daarop.
Hij heeft een behoorlijk grote indruk achtergelaten: Jan Bronk kon als geen ander zijn aangezicht- spieren isoleren. Sinds de opheffing van Nederlands Theater Instituut 2012 (en daarmee ook van Nederlands Mime Centrum, Nederlands Poppenspel Instituut, Nederlands Dans Instituut) kun je niet meer makkelijk terecht bij de uitgebreide archieven. Ik kwam uiteindelijk na lang zoeken bij de VU Amsterdam waar we oud materiaal konden inzien. Enkele demonstratiebeelden - met name de isolatie van aangezicht-spieren, wil ik opnemen in deze publicatie. De opdrachtgever was de afdeling Facialis onderzoek KNO - AMC Universiteit Amsterdam ism Nederlands Mime Centrum en Jan Bronk kon hier zijn afasie therapie ontwikkelen. Ook kwam toen al het idee naar voren om met de gegeven inzichten van de 21 emotie uitdrukkingen, de isolatie van de uitdrukkingen in film zelf uit te proberen en vast te leggen.
Dit hebben we succesvol een aantal malen in 'one take' gedaan. Het resultaat is hier en daar verbluffend: de uitdrukkingen lopen van de ene uitdrukking naar de andere in een langzaam tempo, af en toe valt er even een klein rustmoment uit. De proefneming liet ook zien dat het ondoenlijk is mechanisch te werk te gaan: daardoor ontstaat er weliswaar een spiervertrekking maar geen verbonden uitdrukking.
filmbeelden nu-Sjoerd Schwibettus (klik de link voor groot beeld)
Paul Ekman bestudeert al meer dan 40 jaar emoties. Hij schrijft uitvoerig in zijn boek 'Gegrepen door emoties' – (‘emotions revealed’ –Nederlandse vertaling 3e editie 2010) 'over de mechanismen en de universele uitdrukkingen' en noemt dit 'een gestructureerd systeem in onze uitingen, handelingen en gedachten'.
In het werk van Mark Nelissen, hoogleraar gedragsbiologie aan de universiteit van Antwerpen, komt helder naar voren wat een emotie is (zie b.v. De biologische wordtels van emoties en gevoelens, Tijdschrift voor coaching juni 2015, nr.2, blz. 7).
De mens neemt veel beslissingen die we niet meteen bewust zijn. Bij plotseling gevaar worden we onbewust klaargemaakt voor een reactie: Bloed gaat naar de spieren en trekt weg uit o.a. de huid (bleek worden), het hart gaat sneller kloppen en we zien er bang uit. Dat is de emotie. De emotie brengt ons letterlijk in beweging! Pas daarna beseffen we wat er aan de hand is. Dan komen de gevoelens.
De emotie is dus de onbewuste reactie op wat er in onze omgeving gebeurt. Deze zijn wereldwijd universeel voor de mensheid en weinig beinvloedbaar. Maar zodra we de emotie gewaar worden, voelen kunnen we bijsturen, en die verandering is wel cultureel bepaald en aangepast aan de wensen van het individu.
Emoties kunnen ook samenwerking regelen en wel bij:
welles nietes
Het raakte me in het dieptst van mijn wezen toen ik het artikeltje in de Volkskrant las: 'Menselijk gezicht laat 21 emoties zien'. Een grap - dacht ik, want gepubliceerd op 1 april.
Het berichtje baseerde zich op de publicatie 'Compound facial expressions of emotion' van Shichuan Du, Yong Tao, and Aleix M. Martinez
heb je nog meer dan blij, verdriet, verbaasd, angst, woede, walging?
Tot nog toe kwam ik niet verder dan een paar emoties als ik er even bij stil stond. Ook als ik anderen er naar vroeg in de praktijk bleef het na 4 of 5 emoties steken. Vooral bij masker spel en grotesk clownsspel moet je als theatermaker toch wel wat verder kijken.
Tot nog toe ben ik weliswaar een vakman in fysieke expressie, maskerspel, beweging en dans, maar wat weet ik eigenlijk van emoties? En hoe kunnen er zoveel emoties – emotie uitdrukkingen zijn en ook als universeel gelden.
Hoe zijn maskermakers, maskerspelers, fysieke theater mensen hier mee omgegaan. Hoe worden maskers eigenlijk gemaakt? Op grond van inzicht in emotie en uitdrukking dacht ik en zou dat niet fundamenteel worden gewijzigd op grond van dit actuele inzicht dat er 21 universeel herkenbare emoties zijn?
Heb je nog meer dan verdriet, angst, vreugde, verwondering, woede, afschuw?
21 emotie uitdrukkingen in maskers
Met het artikel in de krant kwam het eerste idee: Ik wilde de 21 emoties meteen zelf uitproberen. Ik wilde ze ook op de theatervloer beproeven.
Later toen ik de publicatie helemaal las en herlas werd de interesse steeds groter en stelde ik me voor de gesignaleerde universele emotie uitdrukkingen in maskers vast te leggen. Om deze dan ook in het fysieke spel op de theatervloer uit te proberen. Zouden die 'emoties maskers' het spel anders maken en zouden die maskers een groter bereik hebben? Met verschillende beeldende- en fysieke theaterkunstenaars deelde ik dit idee en er ontstond een volgend plan:
- Maskers ontwerpen van 21 emoties uitdrukkingen. De inzichten die zijn beschreven in het onderzoek naar gelaatsuitdrukkingen worden hiervoor gebruikt. Met name de beschreven FACS en AU's die de spiertrekkingen beschrijven en zo de (vastgezette) uitdrukking bepalen worden hiervoor als uitgangspunt gebruikt.
- Maskers van de 21 emotie uitdrukkingen worden op de theatervloer uitgeprobeerd.
Er wordt zonder naamgeving observatie gedaan en vastgelegd, er worden kleine spelimprovisaties en etudes(kleine fysieke scene) benoemd en vastgelegd.
Een nieuwe serie maskers op grond van 21 universele emoties kan een groter bereik opleveren voor acteurstraining en het fysieke theaterspel. Immers: De emotie uitdrukkingen die kunnen worden ingezet zijn door de onderscheiding en het universele herkenbare plotsklaps veel meer: ze geven een groot palet aan en zijn genuanceerd door de samenstelling van onderlinge tegenstellingen en worsteling.
Een groter bereik betekent ook een grotere gelaagdheid in het spel, een genuanceerder spel met meer mogelijkheden tot verandering en betekenis, een grotere bandbreedte in transformatie en tegengestelde kanten. Ook geeft het een nieuw kijken naar maskers en hun fysieke spel.
2.3 zoektocht
De zoektocht begint in de zomer van 2014 met de vorming van de onderzoeksgroep:Sjoerd Schwibettus - mimespeler, danser, beeldend kunstenaar, docent - theatermaker ArtEZ
Datus Voorhorst - arts, genetisch radioloog, beeldend kunstenaar
Kjell Weewer - beeldend kunstenaar, graficus en kok.
Emmy Chau - arts, anatomiedocent en beeldend kunstenaar
Kirsten Prop - fysiek acteur, maskerspeler, theatermaker, docent theatermaker ArtEZ
Frans Krom - theatermaskermaker, docent theater.
Ons masker onderzoek baseert zich op de bevindingen van uit wetenschappelijke publicatie in
Proceedings of the National Academy of Sciences
'Compound facial expressions of emotion'
door: Shichuan Du, Yong Tao, and Aleix M. Martinez –
Department of Electrical and Computer Engineering, and Center for Cognitive and Brain Sciences, The Ohio State University, Columbus, OH 43210.
Met hen hebben we contact gelegd en er is afgesproken de inzichten met elkaar te delen. De onderzoeksresultaten mogen over en weer in publicatie worden gebruikt voor onderzoeksdoeleinden.
de proef op de som en voor de spiegel
Voor de spiegel trachtte ik al naar verdere lezing van het gepubliceerde onderzoek in PNAS de onderscheiden emoties op te roepen. Ik keek naar de voorbeelden in de publicatie en merkte dat ik vooral naar de benaming zocht. Is het zo slecht gesteld met onze kennis van zaken? Of willen we zekerheid en leren we onszelf meteen voor de gek te houden door met het hoofd te willen begrijpen?
Dat doen we immers heel snel als we kunstuitingen bezoeken: de titel vertelt ons onmiddellijk hoe we een en ander moeten begrijpen, of liever hoe we moeten reageren. Dat vooral is van belang omdat het ons veilig maakt in de onbekende situatie en we niet uit de toon (willen) vallen.
In verdere onderzoeken kom ik dit element continu als zeer aanwezig tegen:
emoties tonen en emotie onderdrukken drukken een enorm belang uit vanuit de gevoelde veiligheid.
In het theater benoem je dit als spanning. Als je theater wilt maken en spelen is het niet handig als je dit verschrikkelijk eng vindt of als je fysiek en je impulsen continue blokkeren omdat het spannend is.
Theater is per definitie onveilig en je gaat heel ver als acteur om de grenzen van het onmogelijke op te zoeken. We zoeken het ongemak, het dilemma op: ik benoem dit als 'worsteling', 'het moet schuren', of 'verdwalen'. Het is dan wel theater en 'niet echt' en zoals in een boek fictie en dus veilig - toch komt de theaterwerkelijkheid of performance wel heel dichtbij en maar met een klein vliesje onderscheiden van het werkelijke.
Dat doen we immers heel snel als we kunstuitingen bezoeken: de titel vertelt ons onmiddellijk hoe we een en ander moeten begrijpen, of liever hoe we moeten reageren. Dat vooral is van belang omdat het ons veilig maakt in de onbekende situatie en we niet uit de toon (willen) vallen.
In verdere onderzoeken kom ik dit element continu als zeer aanwezig tegen:
emoties tonen en emotie onderdrukken drukken een enorm belang uit vanuit de gevoelde veiligheid.
In het theater benoem je dit als spanning. Als je theater wilt maken en spelen is het niet handig als je dit verschrikkelijk eng vindt of als je fysiek en je impulsen continue blokkeren omdat het spannend is.
Theater is per definitie onveilig en je gaat heel ver als acteur om de grenzen van het onmogelijke op te zoeken. We zoeken het ongemak, het dilemma op: ik benoem dit als 'worsteling', 'het moet schuren', of 'verdwalen'. Het is dan wel theater en 'niet echt' en zoals in een boek fictie en dus veilig - toch komt de theaterwerkelijkheid of performance wel heel dichtbij en maar met een klein vliesje onderscheiden van het werkelijke.
2.4 filmbeelden jan bronk
Hij heeft een behoorlijk grote indruk achtergelaten: Jan Bronk kon als geen ander zijn aangezicht- spieren isoleren. Sinds de opheffing van Nederlands Theater Instituut 2012 (en daarmee ook van Nederlands Mime Centrum, Nederlands Poppenspel Instituut, Nederlands Dans Instituut) kun je niet meer makkelijk terecht bij de uitgebreide archieven. Ik kwam uiteindelijk na lang zoeken bij de VU Amsterdam waar we oud materiaal konden inzien. Enkele demonstratiebeelden - met name de isolatie van aangezicht-spieren, wil ik opnemen in deze publicatie. De opdrachtgever was de afdeling Facialis onderzoek KNO - AMC Universiteit Amsterdam ism Nederlands Mime Centrum en Jan Bronk kon hier zijn afasie therapie ontwikkelen. Ook kwam toen al het idee naar voren om met de gegeven inzichten van de 21 emotie uitdrukkingen, de isolatie van de uitdrukkingen in film zelf uit te proberen en vast te leggen.
Dit hebben we succesvol een aantal malen in 'one take' gedaan. Het resultaat is hier en daar verbluffend: de uitdrukkingen lopen van de ene uitdrukking naar de andere in een langzaam tempo, af en toe valt er even een klein rustmoment uit. De proefneming liet ook zien dat het ondoenlijk is mechanisch te werk te gaan: daardoor ontstaat er weliswaar een spiervertrekking maar geen verbonden uitdrukking.
filmbeelden nu-Sjoerd Schwibettus (klik de link voor groot beeld)
Tijdens het maken van emotie uitdrukkingen op aangeven merkten we dat dit niet werkt en dat daarmee de uitdrukking niet levend werd. De verbinding die je van binnen uit maakt via de gevoelde impuls of via de verbeelding is doorslaggevend voor de overtuiging. Wanneer er door de instructie of via de ratio spieren in beweging worden gezet komt er weliswaar een uitdrukking te voorschijn maar deze komt niet geloofwaardig over omdat ze niet innerlijk wordt verbonden. Focus naar buiten en innerlijke ruimte lijken(zijn) dan losgekoppeld. Controle en (be)denken doet dan af aan de dynamiek. Dit sluit aan bij de opmerkingen over de eigene duur en dynamiek van emotie uitdrukkingen zoals Paul Ekman dit beschrijft. Sommige uitdrukkingen kennen een lang verloop en andere uitdrukkingen een kort verloop. Verrassing of ontzet geschokt hebben beslist een eigen korte dynamiek ten opzichte van een droef of angstig gezicht.
Er spreekt ook uit dat de dynamiek en het verloop van een uitdrukking evenzeer meetelt in zijn betekenis. In het geval van samengestelde uitdrukking is het ook van betekenis waar het moment als uitdrukking wordt gevangen: blij verrast of verrast blij levert door een ander beginmoment een andere dynamiek en verloop op.
Er spreekt ook uit dat de dynamiek en het verloop van een uitdrukking evenzeer meetelt in zijn betekenis. In het geval van samengestelde uitdrukking is het ook van betekenis waar het moment als uitdrukking wordt gevangen: blij verrast of verrast blij levert door een ander beginmoment een andere dynamiek en verloop op.
2.5 Wat is een emotie?
Paul Ekman bestudeert al meer dan 40 jaar emoties. Hij schrijft uitvoerig in zijn boek 'Gegrepen door emoties' - 'over de mechanismen en de universele uitdrukkingen' en noemt dit 'een gestructureerd systeem in onze uitingen, handelingen en gedachten'. |
| okt.2013 dook deze publicatie deze overal op |
Paul Ekman bestudeert al meer dan 40 jaar emoties. Hij schrijft uitvoerig in zijn boek 'Gegrepen door emoties' – (‘emotions revealed’ –Nederlandse vertaling 3e editie 2010) 'over de mechanismen en de universele uitdrukkingen' en noemt dit 'een gestructureerd systeem in onze uitingen, handelingen en gedachten'.
In het werk van Mark Nelissen, hoogleraar gedragsbiologie aan de universiteit van Antwerpen, komt helder naar voren wat een emotie is (zie b.v. De biologische wordtels van emoties en gevoelens, Tijdschrift voor coaching juni 2015, nr.2, blz. 7).
De mens neemt veel beslissingen die we niet meteen bewust zijn. Bij plotseling gevaar worden we onbewust klaargemaakt voor een reactie: Bloed gaat naar de spieren en trekt weg uit o.a. de huid (bleek worden), het hart gaat sneller kloppen en we zien er bang uit. Dat is de emotie. De emotie brengt ons letterlijk in beweging! Pas daarna beseffen we wat er aan de hand is. Dan komen de gevoelens.
De emotie is dus de onbewuste reactie op wat er in onze omgeving gebeurt. Deze zijn wereldwijd universeel voor de mensheid en weinig beinvloedbaar. Maar zodra we de emotie gewaar worden, voelen kunnen we bijsturen, en die verandering is wel cultureel bepaald en aangepast aan de wensen van het individu.
Emoties kunnen ook samenwerking regelen en wel bij:
- het motiveren en coordineren van gedrag
- het kenbaar maken van de emotionele toestand
- het onderkennen en interpreteren van de emotionele toestand van anderen.
Dit afgelopen jaar lees ik alles van Darwin en Paul Ekman. Ik ben er zot van. Vanwege Darwin 200e verjaardag is 'The expression of emotions in man and animals' opnieuw in 2009 uitgegeven met commentaar van Paul Ekman. 2009 werd uitgeroepen tot jaar van Darwin. Toevallig maakten we in 2009 met Corpus-acrobatics Amsterdam, de theaterproductie 'Evolution': over het ontstaan van de species, over Darwin, verbeeld in een dans-acrobatisch en visueel spektakel.
Niet alleen schrijft Paul Ekman bijzonder geestig en toegankelijk concreet over zijn research naar emoties en uitdrukkingen en over de verschillende soorten emoties. Hij tekent in zijn boeken ook een wereld die we wel kennen maar waar we blijkbaar nooit teveel bij (willen) stilstaan of waar we eigenlijk nooit de tijd voor willen nemen. Zijn boek 'Gegrepen door emoties' is een ontdekkingsreis door het landschap van emoties en hij legt dat stapsgewijs als een antropoloog bloot.
Ik ben opgegroeid in een gezin, waar we niet direct over emoties spraken. Er was wel zeker van tijd tot tijd een onderhuidse spanning die niet altijd duidelijk was. Je sprak niet over de emotie.
we wisten ook niet goed hoe er mee om te gaan. Vaak werd iets de tijd gelaten, er werd gezwegen tot het zich vanzelf had opgelost of er voldoende eelt op of overheen was gegroeid.
Als mijn moeder na een hele week 's avonds met de kerstfeestvreugde toch per se ook nog laat oliebollen of appeltaart ging bakken dan vlogen er soms wat stoppen door en knalde het hier en daar. Wij, de kinderen krompen dan in elkaar, en vader ging dan sussen. Je wist je mond te houden, te negeren, je te harnassen.
Elke emotie heeft zijn eigen unieke tekenen. Deze zijn het best af te lezen in het gezicht en door de stem. Emoties bepalen onze belangrijkste beslissingen en ze doen zich voor in elk menselijk contact waar we om geven, op het werk, vriendschappen, familie. Emoties zijn niet weg te denken en zijn een heel eigen systeem van communicatie dat zich onttrekt aan ons verstand.
Mensen maskeren hun emotie en hun beweegredenen: er is altijd een verlangen naar onderdrukking en veiligheid, je wilt niet aan ieder prijs geven wie je werkelijk bent en wat je werkelijk voelt.
Emoties kunnen veel kapot maken, je kunt erg spijt krijgen van een emotionele uitlating die in die context niet goed uitpakt.
Emoties zijn ook bevrijdend. Je eindelijk overgeven aan een huilbui of alle frustratie van je af reageren.
Er zijn vele invalshoeken en vele onderzoeken. Paul Ekman is ook bezig met gezichtsherkenning programma's voor onder meer FBI. Software producenten baseren zich op deze onderzoeken om gezichten automatisch te kunnen laten 'taggen'. Facebook maakt daar gebruik van.
Er zijn ook controversen gaande en polemiek.
Als je kijkt naar de woordenwisselingen (via de pers) van Lisa Feldman Barrett en Paul Ekman is het nog geen uitgemaakte zaak of de basale emotie uitdrukkingen universeel herkenbaar en een gegeven zijn. Ondanks de sociaal culturele verschillen in met name de beheersing ervan, zijn de aangezichtsspieren veelal hetzelfde aan het doen bij de emotie uitdrukkingen en worden ze in hun context hetzelfde begrepen.
In de nog immer na ijlende polemiek gaat het over het welles nietes van onderzoekbelang en over oude heilige huisjes die na zoveel jaren opgeruimd worden.
Met name door de invloed van de software programma's is er een enorme vlucht vooruit voor gezichtsherkenning en hoe dat ondanks de (vertekenende) emotie op het gezicht toch wordt herkend.
micro expressie
Micro expressies zijn emotie uitdrukkingen die door Paul Ekman in zijn boek 'Gegrepen door emoties' in een apart hoofdstuk worden benoemd.
Micro expressies zijn heel kort aanwezige gezichtsuitdrukkingen, die maar een fractie van een seconde duren. Feitelijk zijn ze er maar worden ze bewust of onbewust onderdrukt. Als mensen hun gevoelens voor zichzelf niet willen weten of als je je gevoel niet wilt laten zien, zijn ze toch instinctief aanwezig. Je moet een scherp oog hebben wil je kunnen waarnemen. Paul Ekman beschrijft voorbeelden bij op film vastgelegde momenten: er was alleen op 1-2 beelden van de 25 beelden per seconde een emotie uitdrukking te zien van de oorspronkelijke reactie.
Ekman in Nederland:
Hoewel er ook al meer dan tien jaar wordt getwijfeld aan Ekmans emotie-theorie, wordt er veel van gebruikt. Tijdens het Groot Nationaal Onderzoek, dat werd uitgezonden op het TV-programma Labyrint, werd Ekman’s methode gebruikt om aan te tonen hoe goed Nederlanders zijn in het herkennen van elkaars emoties.
Er zijn ook controversen gaande en polemiek.
Als je kijkt naar de woordenwisselingen (via de pers) van Lisa Feldman Barrett en Paul Ekman is het nog geen uitgemaakte zaak of de basale emotie uitdrukkingen universeel herkenbaar en een gegeven zijn. Ondanks de sociaal culturele verschillen in met name de beheersing ervan, zijn de aangezichtsspieren veelal hetzelfde aan het doen bij de emotie uitdrukkingen en worden ze in hun context hetzelfde begrepen.
In de nog immer na ijlende polemiek gaat het over het welles nietes van onderzoekbelang en over oude heilige huisjes die na zoveel jaren opgeruimd worden.
Met name door de invloed van de software programma's is er een enorme vlucht vooruit voor gezichtsherkenning en hoe dat ondanks de (vertekenende) emotie op het gezicht toch wordt herkend.
micro expressie
Micro expressies zijn emotie uitdrukkingen die door Paul Ekman in zijn boek 'Gegrepen door emoties' in een apart hoofdstuk worden benoemd.
Micro expressies zijn heel kort aanwezige gezichtsuitdrukkingen, die maar een fractie van een seconde duren. Feitelijk zijn ze er maar worden ze bewust of onbewust onderdrukt. Als mensen hun gevoelens voor zichzelf niet willen weten of als je je gevoel niet wilt laten zien, zijn ze toch instinctief aanwezig. Je moet een scherp oog hebben wil je kunnen waarnemen. Paul Ekman beschrijft voorbeelden bij op film vastgelegde momenten: er was alleen op 1-2 beelden van de 25 beelden per seconde een emotie uitdrukking te zien van de oorspronkelijke reactie.
Ekman in Nederland:
Hoewel er ook al meer dan tien jaar wordt getwijfeld aan Ekmans emotie-theorie, wordt er veel van gebruikt. Tijdens het Groot Nationaal Onderzoek, dat werd uitgezonden op het TV-programma Labyrint, werd Ekman’s methode gebruikt om aan te tonen hoe goed Nederlanders zijn in het herkennen van elkaars emoties.
schamperen
Minachting of schamperen wordt hier en daar apart als 7e basisemotie benoemd. In het onderzoek van Shichuan Du, Yong Tao, and Aleix M. Martinez is hiervan geen sprake. We kwamen er wel achter dat het aan een kant van de mond ontbloten van de hoektand een heel aparte uitdrukking is. Ook het tuiten van de lippen bij kwaadheid of pruilen is een verder te onderscheiden uitdrukking.
Paul Ekman beschrijft dit ook in zijn boek en noemt daar meerdere vormen en voorbeelden van. Er zijn natuurlijk nog meer emoties als trots e.a. te noemen die niet in de universele 21 emoties worden genoemd. Kent liefde een emotie uitdrukking? is een veel gehoorde vraag. We richten ons hier op de gegeven 21 uitdrukkingen, die universeel herkenbaar en middels hun spierbewegingsfactoren aanwijsbaar zijn. Als de AU’s in kwaliteit en kwantiteit te veel verschillen en zich niet onderscheidend laten combineren, is de uitdrukking te complex en niet te vangen in 1 uitdrukking.
De meeste samengestelde emotie uitdrukkingen van de gegeven 21 baseren zich op 2 emotie uitdrukkingen die zich laten combineren. De onderscheiden ‘Hatend’, ‘Ontzet Geschokt’ en ‘Ontzagwekkend’ baseren zich op 3 basisemoties. Deze laatste drie zijn complex, maar de onderscheiden AU’s laten zich daar nog net wel in een uitdrukking combineren. (zie ook 3.3)
Lichaamstaal is net zo belangrijk als je gezicht. Gezichtsemoties zijn zelfs makkelijk verkeerd in te schatten zonder context.
In dit onderzoek naar maskers gaat het juist om de relatie met de lichaamstaal. Als we een masker in theater gebruiken is er alleen een bevroren uitdrukking op het gezicht aanwezig. Doordat het gezicht stil staat is de noodzaak voelbaar te moeten compenseren in lichaamstaal. Het is dit fenomeen dat meespeelt in de acteurstraining met maskers: het fysiek wordt getriggerd en wordt daardoor aangespoord en ontwikkeld.
Als je een masker opzet wil je eerst kijken naar de uitdrukking en wil je graag weten welke uitdrukking het is. Bijna automatisch lopen alle studenten die meespeelden in proeven met de maskers naar de spiegel en willen zich spiegelen in het masker.
Na de eerste serie maskers heb ik de spiegel nadrukkelijk uitgesloten.
Ook is toen de benaming van de masker uitdrukkingen eveneens nadrukkelijk achterwege gelaten.
Waarom?
Het mechanisme, de neiging tot controle en de context en omgeving nagaan of het klopt is heel groot. Als we dit uitsluiten, wegnemen, is de acteur beter in staat te luisteren, te kijken, en te verbinden vanuit zijn/haar verbeelding. De controle, het nadenken, de verklaring(de psychologie) wordt uitgeschakeld en de lichamelijke impuls wordt beloond. De zgn. spiegelneuronen spiegelen zich in de uitdrukking van het masker: de acteur neemt vanzelf - achter in het masker - de uitdrukking in zijn gezicht over. Dit is opmerkelijk. Wanneer je als acteur het masker afzet is er nog steeds sprake van de zelfde uitdrukking en spanning in het gezicht.
In de hoofdstukken fysiek theater en masker hoe werkt dat? samenvattingen observaties maskerserie en laatste hoofdstukken met achtergrondschetsen over maskerspel en fysiek theater((Zie '3 planken, 2 acteurs, 1 hartstocht' en 'Transformatie'), kom ik daar op terug.
Paul Ekman beschrijft dit ook in zijn boek en noemt daar meerdere vormen en voorbeelden van. Er zijn natuurlijk nog meer emoties als trots e.a. te noemen die niet in de universele 21 emoties worden genoemd. Kent liefde een emotie uitdrukking? is een veel gehoorde vraag. We richten ons hier op de gegeven 21 uitdrukkingen, die universeel herkenbaar en middels hun spierbewegingsfactoren aanwijsbaar zijn. Als de AU’s in kwaliteit en kwantiteit te veel verschillen en zich niet onderscheidend laten combineren, is de uitdrukking te complex en niet te vangen in 1 uitdrukking.
De meeste samengestelde emotie uitdrukkingen van de gegeven 21 baseren zich op 2 emotie uitdrukkingen die zich laten combineren. De onderscheiden ‘Hatend’, ‘Ontzet Geschokt’ en ‘Ontzagwekkend’ baseren zich op 3 basisemoties. Deze laatste drie zijn complex, maar de onderscheiden AU’s laten zich daar nog net wel in een uitdrukking combineren. (zie ook 3.3)
2.6 lichaamstaal
Niet alleen het gezicht drukt emotie uit. Het hele fysiek, onze lichaamstaal, onze gesticulatie geeft door zijn houding, spanning en dynamiek een scala aan uitdrukking.Lichaamstaal is net zo belangrijk als je gezicht. Gezichtsemoties zijn zelfs makkelijk verkeerd in te schatten zonder context.
In dit onderzoek naar maskers gaat het juist om de relatie met de lichaamstaal. Als we een masker in theater gebruiken is er alleen een bevroren uitdrukking op het gezicht aanwezig. Doordat het gezicht stil staat is de noodzaak voelbaar te moeten compenseren in lichaamstaal. Het is dit fenomeen dat meespeelt in de acteurstraining met maskers: het fysiek wordt getriggerd en wordt daardoor aangespoord en ontwikkeld.
Als je een masker opzet wil je eerst kijken naar de uitdrukking en wil je graag weten welke uitdrukking het is. Bijna automatisch lopen alle studenten die meespeelden in proeven met de maskers naar de spiegel en willen zich spiegelen in het masker.
Na de eerste serie maskers heb ik de spiegel nadrukkelijk uitgesloten.
Ook is toen de benaming van de masker uitdrukkingen eveneens nadrukkelijk achterwege gelaten.
Waarom?
Het mechanisme, de neiging tot controle en de context en omgeving nagaan of het klopt is heel groot. Als we dit uitsluiten, wegnemen, is de acteur beter in staat te luisteren, te kijken, en te verbinden vanuit zijn/haar verbeelding. De controle, het nadenken, de verklaring(de psychologie) wordt uitgeschakeld en de lichamelijke impuls wordt beloond. De zgn. spiegelneuronen spiegelen zich in de uitdrukking van het masker: de acteur neemt vanzelf - achter in het masker - de uitdrukking in zijn gezicht over. Dit is opmerkelijk. Wanneer je als acteur het masker afzet is er nog steeds sprake van de zelfde uitdrukking en spanning in het gezicht.
In de hoofdstukken fysiek theater en masker hoe werkt dat? samenvattingen observaties maskerserie en laatste hoofdstukken met achtergrondschetsen over maskerspel en fysiek theater((Zie '3 planken, 2 acteurs, 1 hartstocht' en 'Transformatie'), kom ik daar op terug.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten